Szlak Sarkandra

Oznaczone i opisane miejsca związane z życiem i kultem św. Jana Sarkandra w Skoczowie.

Stare przekazy sięgające XVII wieku podają jako miejsce urodzenia Jana dom przy Rynku,sąsiadujący bezpośrednio z ratuszem.

Andrzej Komoniecki w „Chronografii albo Dziejopisie Żywieckim” z 1704 roku podaje pod datą 1623 r. następującą informację:”Jan Sarkander z miasteczka Skoczów Księstwa Cieszyńskiego jest...Gdzie narodzony z pobożnych rodziców Grzegorza ojca i Heleny matki będąc, dom jego ojczysty w Rynku podle samego ratusza.”

W 1890 roku katolicka społeczność Skoczowa postanowiła odkupić dom od Adolfa Zaczka. Pomocy w kupnie udzielił cieszyński Generalny Wikariat,biskup wrocławski kard. Kopp.

W piwnicy domu,gdzie wg przekazów Jan Sarkander przyszedł na świat,Franciszek Duś,gorliwy organizator życia religijnego w Skoczowie,urządził jeszcze w 1890 roku kaplicę. Odprawiane były w tym miejscu Msze św.,nabożeństwa,nowenny.

W Sarkandrówce znajdowało się centrum działalności lokalnych katolickich organizacji,głównie Czytelni Katolickiej/ z biblioteką i salą spotkań/.Siedzibę miały tu również Stowarzyszenia Młodzieży Katolickiej Męskiej i Żeńskiej.

Od 1932 roku rozważano pomysł otwarcia w budynku SARCANDRINEUM – muzeum gromadzącego pamiątki związane z osobą i kultem bł. Jana Sarkandra.

Zaraz na początku okupacji zniszczono polską bibliotekę,do domu wprowadzono lokatorów,a w kaplicy urządzono skład ziemniaków.

Po wojnie nie wrócono do tradycji,kiedy miejsce to było ośrodkiem krzewienia kultury i czci Błogosławionego ze Skoczowa. Do 1959 roku nie było kaplicy/ dom przez cały czas był formalnie własnością parafii /.Od przywrócenia piwniczki do celów kultowych,pełni ona tę funkcję do dziś. Jesienią 1993 roku rozpoczęto remont budynku,w pierwszej kolejności dokonano restauracji kaplicy wg projektu architekta Ludwika Heroka z Pierśćca.

W trakcie przygotowań do uroczystości związanych z kanonizacją bł.Jana Sarkandra,wrócono do przedwojennego projektu stworzenia w domu urodzenia Męczennika muzeum,które gromadziłoby pamiątki związane z jego życiem i kultem, a także zabytki sztuki sakralnej Ziemi Cieszyńskiej.

Znalazł on uznanie władz kościelnych i samorządowych. Jesienią 1993 roku rozpoczęto prace remontowe wewnątrz budynku. Pomieszczenia parteru przeznaczone zostały na ekspozycję muzealną.

29 czerwca 1994 roku bp Tadeusz Rakoczy ordynariusz bielsko-żywiecki poświęcił kaplicę narodzenia Jana Sarkandra i konsekrował nowy,kamienny ołtarz.

Sarkandrówka wróciła do swych dawnych funkcji i tradycji-dom urodzenia św. Jana Sarkandra stał się ponownie centrum chrześcijańskiej działalności kulturalnej i społecznej w mieście i regionie.

Kiedy kończono odbudowę skoczowskiego ratusza /1797-1801/, pozycja Jana Sarkandra jako patrona Skoczowa była już ugruntowana. Burmistrz i rada miejska postanowili umieścić jego wizerunek na frontowej ścianie u nasady wieży - bł.Jan w chwili modlitewnej zadumy. Obraz przetrwał wiele burz dziejowych,nie został zdjęty ani w czasie II wojny światowej,ani w trudnych dla kościoła latach stalinowskich. Nie znamy twórcy obrazu. Wykonano go na blasze olejnymi farbami. Poddawany był kilka razy konserwacji:1888,1904,1935,1957.W 1991 roku oddany do konserwacji w Małopolskiej Pracowni Usług Konserwatorskich w Krakowie,niestety nie odzyskał dawnej świetności. Obecnie znajduje się na ekspozycji w muzeum,na wieży ratuszowej zaś umieszczono kopię autorstwa Marty Meinhardt - Gawrońskiej z Gliwic.

Najbliższą domu Jana Sarkandra ulicę wychodzącą z Rynku nazwano pod koniec XIX wieku imieniem wyniesionego na ołtarze skoczowianina Jana Sarkandra. Łączy ona miejsce urodzenia przy Rynku z miejscem jego chrztu św. w kościółku pw. Znalezienia św. Krzyża.

Jest najstarszym zabytkiem Skoczowa,a jego początki sięgają XV wieku. Służył miejskiemu szpitalowi jako kaplica. Do 1654 roku kaplica pełniła funkcję kościoła parafialnego /kościół parafialny w połowie XVI wieku został zajęty przez ewangelików/.

W tym właśnie kościółku Jan Sarkander otrzymał sakrament chrztu św. z rąk ówczesnego proboszcza ks. Wojciecha Gagatkowskiego.W prezbiterium stoi kamienna chrzcielnica-niemy świadek chrztu.

Kościółek był wielokrotnie przebudowany. W 1899 r. w głównym ołtarzu obok figury św.Heleny umieszczono figurę bł. Jana Sarkandra. Od 1958 roku zdobią sklepienie Szpitalika malowidła pędzla Jakuba Kawuloka z Istebnej, przedstawiają kolejno: chrzest, męczeństwo i chwałę Jana ze Skoczowa.

Szczególnym miejscem dla skoczowian jest Kaplicówka, wzgórze nad miastem,które swą nazwę wzięło od stojącej tam kapliczki.

Przed 1825 rokiem stała na tym wzgórzu mała kapliczka,lecz gdy zastrzelił się przed nią jakiś żołnierz, z polecenia żony ówczesnego zarządcy zamku Pani Jastrzębskiej, przeniesiono ją na obecne miejsce-poświęcona była Chrystusowi Boleściwemu.

Powstanie drugiej kaplicy wiąże się z beatyfikacją ks. Jana. Jej fundatorem był ks. proboszcz Józef Michałek,ofiarę na budowę złożyli wierni. Było to małe oratorium pokryte blachą.,poświęcone w 1871 roku. Odprawiane były tam trzy razy w roku ciche Msze św. W 1873 roku sprawiono dla kaplicy dzwon „Sarkander”.

W 1903 roku ks.Jan Ew. Mocko,wielki czciciel bł.Jana Sarkandra podjął zaniechane procesje na Kaplicówkę w ostatnią niedzielę maja.

W 1923 roku wzniesiono nową kaplicę, z ambonką /poświęconą w 1924 roku/.

Decyzję budowy obecnej kaplicy przyspieszyło postanowienie papieża Piusa XI,który na prośbę biskupa katowickiego i Episkopatu Polski w 1932 roku rozszerzył kult bł. Jana ze Skoczowa na całą Polskę. Ksiądz Jan Ew. Mocko,przewidując wzrost czci i zainteresowania postacią Błogosławionego postanowił wznieść na wzgórzu większe oratorium. Poświęcone zostało 27 maja 1934 roku przez generalnego Wikariusza z Cieszyna- ks. infułata Wilhelma Kasperlika. Wiosną 1945 roku stała się celem sowieckiego ostrzału i uległa poważnemu uszkodzeniu. Odremontowano ją dzięki staraniom i materialnej pomocy miejscowego kupca Józefa Sławiczka.

Kaplica stanowiła nie tylko cel odpustowych procesji /z roku na rok rosła liczba uczestników odpustu/.Gromadzili się tu wierni różnych stanów na dni skupienia czy pielgrzymki. Wiele starań o wygląd kaplicy czynił ks. kanonik Karol Picha - proboszcz Skoczowski.

Od 1984 roku rozpoczęto starania,by przed kaplicą postawić 22-metrową,stalową konstrukcję krzyża, przy którym w 1983 roku papież Jan Paweł II spotkał się z wiernymi ze Ślaska na katowickim lotnisku /poświęcony 2 czerwca 1985 roku/.

Święty Jan Sarkander - współpatron diecezji bielsko-żywieckiej gromadzi na Wzgórzu Kaplicówka wiernych Śl.Cieszyńskiego i Górnego,cały Kościół Beskidzki ze swymi biskupami, pielgrzymów z Zaolzia i Moraw.

Najwięcej śladów czci do Jana Sarkandra zachowało się w murach kościoła i plebanii katolickiej parafii pw. św. Ap. Piotra i Pawła w Skoczowie.

Obecny kościół pochodzi z 1762 roku i jest piąta z rzędu budowlą na tym miejscu,wzniesioną po pożarze miasta w 1756 roku.

Parafia z wielkim pietyzmem przechowuje Relikwie św.Jana Sarkandra, niesione co roku w uroczystej procesji na Kaplicówkę w dniu dorocznego odpustu.

Wnętrze kościoła wzbogacało się z czasem o nowe elementy wystroju związane z kultem Jana Sarkandra:

1776 rok-Kielich sarkandrowski /skradziony w 1923 roku/

od 1862 roku jeden z dzwonów na wieży kościelnej noszący imię Sarkandra /w 1916 przejęty na cele wojenne/

od 1923 roku nowy dzwon „ad honorem beati Joannis Sarcandri”/padł ofiarą rabunku władz okupacyjnych/

od 1967 kolejny dzwon”Jan Sarkander”- w dwusetną rocznicę konsekracji kościoła

od 1906 roku boczny ołtarz/po prawej stronie głównego ołtarza/,z dużą statuą bł.Jana wg wzoru ołomunieckiego znad grobu Męczennika

od 1901 roku malowidła na sklepieniu nawy głównej pędzla malarza Precka z Ołomuńca

od 1972 roku nowe malowidła prof. Edmunda Czarneckiego z Katowic przedstawiające sceny z jego życia:

wyjazd z matką do Przybora,pielgrzymkę na Jasną Górę,męczeństwo i chwałę Świętego

w lewej nawie kościoła stara drewniana figura św.Jana Sarkandra, przedstawiająca go rozciągniętego na skrzypcu.

Rzeźba, która od roku 1960 stoi na postumencie w pobliżu kościoła parafialnego-przed bocznym wejściem od strony ul Kościelnej. Rzeźba stała do 1942 roku na skoczowskim Rynku. Wyrzeźbił ją w piaskowcu skoczowski wielkomieszczanin i artysta rzeźbiarz Wacław Donay w 1794 roku /to kolejny dowód czci Jana Sarkandra jeszcze przed jego beatyfikacją/.Przedstawiony jest w stroju kapłańskim,komży i stule. U stóp świętego rzeźbiarz umieścił aniołka ,trzymającego zamkniętą na kłódkę księgę-symbol sakramentalnego milczenia-jest to częsty ikonograficzny atrybut Jana Sarkandra. Do jej powstania przyczynił się ks.Bonczek, proboszcz z Wędryni, pełniący w latach 1732-36 funkcję wikarego w Skoczowie.

Pod figurą umieszczono napis łaciński ,który po polsku brzmiał :”Pielgrzymie zatrzymaj się i zwróć pobożne oczy twoje na obraz Jana Sarkandra, r.1794”Na odwrotnej stronie postumentu napisano :”Na cześć Jana Sarkandra pobożni przełożeni i obywatele skoczowscy wznieśli r.1794”.

Błogosławiony Jan Sarkander patronował pierwszemu katolickiemu przytułkowi dla sierot ,który powstał w 1910 roku pod patronatem Dziedzictwa bł.Jana Sarkandra, z inicjatywy ks.proboszcza Jana Ew. Mocki. Budynek stanął w pobliżu figury bł.Jana Sarkandra stojącej tam od 1890 roku,a pochodzącej z fundacji rodziny Sperlingów. Opiekę nad dziećmi sprawowały Siostry Służebniczki Dębickie,po wojnie zakład zamieniono na dom dla chłopców wymagających specjalnej troski CARITAS. Obecnie jest to Dom Opieki Społecznej dla Dzieci,dalej prowadzony przez Siostry.

Ufundowana przez Marię i Mikołaja Sperlingów w 1890 roku,na ich działce przy nowej drodze prowadzącej do kolei. Poświęcona 8 września 1891 roku. Jest to najstarsze ujęcie jego postaci: trzyma w dłoni zamkniętą na kłódkę księgę,palec drugiej ręki w geście milczenia przytyka do ust. Odrestaurowany w setną rocznicę postawienia.