RZEŹBIARZ EKUMENICZNY
Jan Herma - artysta rzeźbiarz, pedagog, profesor sztuki, urodził się 16 czerwca 1935 roku w Goleszowie na Śląsku Cieszyńskim. Zmarł 10 września 2019 roku w Cieszynie, przeżywszy 84 lata. Pochodził z luterańskiej rodziny na Śląsku Cieszyńskim. Rodzice - Jan i Anna z d. Jakubiec byli pracownikami goleszowskiej cementowni. Ojciec zginął pod koniec II wojny światowej. Jego rodzeństwo to brat Władysław (1931-2006) i siostra Helena (ur. 1944). W 1965 r. bierze ślub z Różą Sikorą (ur. 1941). Miał dwóch synów: Tomasza (1966-2012) i Macieja (ur. 1973).
Naukę rozpoczął w Szkole Podstawowej w Goleszowie. W 1953 roku ukończył 4-letnie Liceum Pedagogiczne w Cieszynie. Nakazem pracy przez 2 lata uczył w Liceum Ogólnokształcącym w Żarkach k. Częstochowy.
W latach 1955-1961 studiował w Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie. Dyplom z wyróżnieniem uzyskał w Pracowni Rzeźby prof. Jerzego Bandury. Nadobowiązkowo studiował grafikę. Następnie w latach 1961–1977 zatrudniony w Zakładach Elektromaszynowych „Celma” w Cieszynie na stanowisku plastyka-projektanta w zakresie identyfikacji wizualnej.
W latach 1973-2006 związany z Filią Uniwersytetu Śląskiego w Cieszynie [jako jeden z inicjatorów jej utworzenia], przekształconą następnie w Wydział Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Powołał do życia Katedrę Rzeźby opracowując główne założenia programowe, organizacyjne i strukturalne. Od 1993 r. pełnił funkcję Zastępcy Dyrektora Instytutu Wychowania Plastycznego, a następnie Zastępcy Dyrektora Instytutu Sztuki (1997 - 2002). W latach 1997 - 2002 kierował Zakładem Rzeźby w Instytucie Sztuki. Za pracę artystyczną i pedagogiczną otrzymywał wielokrotnie Nagrodę Rektora Uniwersytetu Śląskiego. Dodatkowe funkcje związane z macierzystą uczelnią to: współorganizator studiów, organizator bazy dydaktycznej i pracowni rzeźbiarskich, projektant wnętrz oraz aranżacji obiektów, współorganizator galerii, organizator wystaw artystycznych, opracowywanie programów nauczania, członek Komisji Rekrutacyjnej, członek Rady Instytutu i Rady Wydziału, odpowiedzialny za współpracę z zagranicą, Elektor Uczelnianego Kolegium Elektorów, przewodniczący Komisji ds. Lokalowych, Informacji Wizualnej i Estetyki.
Przeprowadził przewody naukowo-artystyczne: I – go (1975) i II- go (1996) stopnia na Wydziale Rzeźby Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Tytuł profesora sztuk plastycznych uzyskał w 2004 roku.
Jan Herma był artystą wszechstronnym, poruszającym się swobodnie w różnych obszarach sztuki. Wpisuje się w poczet śląskich przedstawicieli rzeźby plenerowej XX wieku. Realizacje wiążą się z istotnymi przemianami w rzeźbie zachodnioeuropejskiej. Twórcze inspiracje, mają swoje źródła w środowisku rzeźbiarskim Augusta Rodina, Constantina Brâncușiego i Henry'ego Moore'a.
Można określić w sposób syntetyczny, główne etapy drogi rzeźbiarskiej Jana Hermy, od mimetyczności do czystej formy, przy zachowaniu do końca figuratywności. Wyróżnić należy cztery nurty:
- kierunek sztuki mimetycznej,
- formy zwane „biologicznymi”
- trawestacje motywu uskrzydlenia, nowego dialogu masy rzeźbiarskiej z przestrzenią oraz dynamiką czasu,
- nowy dialog z antykiem, daleki od akademickości.
Jedna cecha jest stała: poczucie monumentalności kształtu rzeźbiarskiego niezależnie od faktycznych rozmiarów kompozycji.
Uprawiał rzeźbę w drewnie, kamieniu [granit, marmur, piaskowiec, sztuczny kamień], metalu [brąz, mosiądz, aluminium] i tworzywach sztucznych. Zajmował się również metaloplastyką, medalierstwem, architekturą wnętrz [biura, urzędy, sklepy, restauracje, hotele, kościoły], sztuką sakralną [rzeźby, płaskorzeźby, chrzcielnice, witraże], projektowaniem graficznym, identyfikacją wizualną, reklamą, liternictwem i fotografią [liczne wystawy i nagrody w kraju i za granicą]. Na szczególną uwagę zasługują realizacje wnętrz kościołów ewangelicko-augsburskich w: Jastrzębiu-Zdroju Ruptawie, Cisownicy, Gołkowicach, Golasowicach, Ustroniu Polanie, Wiśle Głębcach.
Zrealizował następujące pomniki wraz z aranżacją otoczenia, m.in.:
- ofiar faszyzmu w Cieszynie (współpraca z A. Bilewiczem) - 1960,
- ofiar hitleryzmu w Goleszowie - 1961,
- ofiar pożaru rafinerii w Czechowicach-Dziedzicach - 1973,
- Marii Curie – Skłodowskiej w Cieszynie-Marklowicach - 1977,
- Mendelejewa w Cieszynie-Marklowicach - 1977,
- mogiły Zasłużonych Miasta Cieszyna w Cieszynie - 1980,
- kompozytora Jana Sztwiertni w Wiśle - 1981,
- Juliana Ochorowicza w Wiśle - 1982,
- Pawła Stalmacha w Cieszynie - 1985,
- Jerzego Ziętka w Ustroniu - 1986,
- popiersie pielęgniarki przed Szpitalem Śląskim w Cieszynie - 1986,
- „Opłakująca” przed Domem Pogrzebowym w Skoczowie - 1987,
- Orła Wolności 1918 w Cieszynie - 1988,
- Harcerek i Harcerzy w Cieszynie - 1989,
- Jerzego Trzanowskiego w Cieszynie - 1992,
- pamięci zburzonej synagogi w Skoczowie - 1994,
- zaprojektował rekonstrukcję zburzonego Pomnika Legionistów Śląskich w Cieszynie, nadzoruje realizację monumentu 2008,
- Jana Szczepańskiego w Ustroniu - 2012,
- odtworzył pomnik Naszym Bohaterom poległym w obronie Śląska Cieszyńskiego 1918–1920 w Skoczowie - 2015.
Wykonał kilkadziesiąt tablic portretowych w brązie i marmurze poświęconych wybitnym Polakom – naukowcom, artystom, działaczom narodowym i religijnym na terenie Śląska, a także kilkadziesiąt medali i plakiet z brązu, żeliwa i innych materiałów.
Tworzył rzeźby w drewnie polichromowanym [np.: „Formy biologiczne”] oraz cykle rzeźb kameralnych z brązu, mosiądzu, aluminium i żywic syntetycznych [np.: „Drzewa nadziei”, „Uskrzydlone”, „Pory roku”, „Trzy Gracje” itp.], których motywem przewodnim była najczęściej spokojna refleksja nad ludzkim losem, zmagania z życiem, tragediami i nadziejami. Były one wynikiem bardzo osobistych potrzeb uzewnętrzniania stanów emocjonalnych, rodzących się z codziennych doznań w obcowaniu z ludźmi i światem. Kilka z tych dzieł stało się cyklicznymi nagrodami dla zasłużonych laureatów, np.:
- Nagroda Rektora Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach „Pro Scientia et Arte”,
- Nagroda Miasta Wisły w Dziedzinie Kultury i Sztuki,
- Nagrody Izby Rzemieślniczej oraz Małej i Średniej Przedsiębiorczości w Katowicach,
- Nagroda ks. Leopolda Otto, przyznawana przez Zwiastun Ewangelicki.
Ekumeniczny charakter twórczości artysty wyraża statuetka wykonana w brązie „Chrystus Ukrzyżowany” z 1995 roku, która została przekazana 22 maja 1995 roku przez biskupa diecezji cieszyńskiej Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego Pawła Anweilera, jako dar dla Jana Pawła II, podczas spotkania ekumenicznego w Kościele Świętej Trójcy w Skoczowie. Kolejnym ekumenicznym dziełem jest płaskorzeźba w brązie z 1995 roku, przedstawiająca św. Jana Sarkandra na tle skoczowskiego ratusza, będąca darem dla Jana Pawła II od skoczowskich radnych. 2 kwietnia 2005 roku papież otrzymuje w darze od przebywającej w Rzymie delegacji władz Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach rzeźbę autorstwa Jana Hermy z cyklu „Uskrzydlone”.
Przez cały okres twórczości aktywnie uczestniczył w życiu artystycznym, otrzymywał liczne nagrody i wyróżnienia we wszystkich dziedzinach sztuki. Od 1962 r. był członkiem Związku Polskich Artystów Plastyków. W 1987 r. mianowany Rzeczoznawcą Ministerstwa Kultury i Sztuki w zakresie rzeźby współczesnej. W 1988 r. uhonorowany nagrodą Błogosławionego Brata Alberta za osiągnięcia w dziedzinie sztuki sakralnej, w 2003 roku laureatem Nagrody Powiatu Cieszyńskiego w dziedzinie kultury (obecnie Nagrody im. ks. Leopolda Jana Szersznika) w kategorii twórczości artystycznej, za całokształt dokonań mających na celu artystyczne utrwalenie historii i kultury Śląska Cieszyńskiego. W 2008 r. został laureatem Srebrnej Cieszynianki Miasta Cieszyna, w 2010 r. nagrody ks. Leopolda Otto za rzeźbiarskie utrwalanie ewangelickiej historii. W 2011 r. wyróżniony Śląskim Szmaragdem (nagrodą Katowickiej diecezji Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego) przyznawanym ludziom wznoszącym się ponad podziały religijne, narodowościowe i kulturowe. W 2012 r. Nagrodą Miasta Cieszyna za całokształt działalności w dziedzinie twórczości artystycznej, upowszechniania i ochrony kultury. Ponadto: Odznaka Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej (1969), Złota Odznaka Zasłużonemu w rozwoju Województwa Katowickiego (1974), Zasłużony dla Miasta Cieszyna (1977), Zasłużony Działacz Kultury (1980), Zasłużony dla Województwa Bielskiego (1982), Dyplom Honorowy Macierzy Ziemi Cieszyńskiej, za aktywną pracę społeczną na rzecz rozwoju i upowszechniania kultury w regionie (1985). Nagroda za wybitny udział w tworzeniu i rozwoju Uniwersytetu Śląskiego Filii w Cieszynie (1973), Złota Odznaka za zasługi dla Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach (1975), Srebrny (1980) i Złoty Krzyż Zasługi (1999).
Swoje prace prezentował na licznych wystawach w kraju [Warszawa, Wrocław, Kraków, Katowice, Chorzów, Bytom, Zabrze, Rybnik, Zawiercie, Bielsko-Biała, Cieszyn, Ustroń, Skoczów itp.] oraz zagranicą [Austria, Niemcy, Belgia, Czechy, Słowacja, Węgry itp.] m.in. w: Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie - 1975 i 1996; Uniwersyteckiej Galerii Sztuki Współczesnej w Cieszynie – 1991; Ośrodku Wydawniczym Augustyna w Bielsku-Białej - 1993, 1999; Teatrze im. A. Mickiewicza w Cieszynie – 1993; Galerii Centrum w Zawierciu - 1997; Muzeum św. Jana Sarkandra w Skoczowie – 2000; Muzeum Ustrońskim – 2007; Akademii Techniczno – Humanistycznej w Bielsku – Białej – 2017, poświęconej jubileuszowi 500 – lecia Reformacji; Galerii Akademii Pedagogicznej w Grazu (Austria) – 1993; Akademii Artystycznej w Genk (Belgia) – 1999.
W 2022 roku, Prof. Jan Herma został włączony w poczet wielkich postaci Śląska, minionego stulecia - do Panteonu Górnośląskiego w Katowicach z rekomendacji Muzeum im. św. Jana Sarkandra w Skoczowie.
Profesor Jan Herma swoim życiem z pasją, poprzez słowo i przykład, zasłużył na naszą pamięć. "Non omnis moriar".
Bibliografia:
- Katalog „JAN HERMA: RZEŹBA KAMERALNA, KAMIEŃ, DREWNO, BRĄZ”, Uniwersytet Śląski w Katowicach, Filia w Cieszynie, Instytut Sztuki, 2000.
- Katalog „JAN HERMA twórczość rzeźbiarska”, Uniwersytet Śląski w Katowicach, Filia w Cieszynie, Instytut Kształcenia Plastycznego, 1995.
- Katalog „Jan Herma RZEŹBA”, Uniwersytet Śląski – Filia w Cieszynie, 1994.
- „Gazeta Uniwersytecka UŚ”, Twórca wszechstronny, Jerzy Fober, nr 4 (274) styczeń 2020.
- „Gazeta Uniwersytecka UŚ”, Wszystkim profesorom i studentom naszej Uczelni, Janusz Janeczek, nr 6/2005 (126).
- "Kalendarz Cieszyński 2021", Wspomnienie o Janie Hermie - artyście rzeźbiarzu, pedagogu, profesorze sztuki, Maciej Herma, Cieszyn 2021, s. 218-227.
- „Zwiastun Ewangelicki”, Jan Herma (1935-2019), 20/2019.
- „Zwiastun Ewangelicki”, 11/2010.
- „Wieści Wyższobramskie”, Wspomnienie: ŚP. Prof. Jan Herma, Jan Król, nr 10/2019 (186).
- Materiały autorstwa dr Piotra Wysogląda.
- Wywiad z Różą Hermą z d. Sikora, Maciejem Hermą.
- luteranie.pl/nowosci/zmarl_jan_herma
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Herma
- zpap.bielsko.pl/2019/09/12/zmarl-jan-herma/
Zebrał i opracował: mgr Jakub Staroń
